در سه ماهه اول بارداری چطور از سلامت جنین مراقبت کنیم؟

سه ماهه اول بارداری، حساس‌ترین دوره در رشد جنین است. بسیاری از اندام‌ها و سیستم‌های حیاتی جنین در همین دوره شکل می‌گیرند؛ به همین دلیل مراقبت‌های اولیه بلافاصله پس از بارداری نقش کلیدی در سلامت مادر و جنین دارند. در ادامه مهم‌ترین اقداماتی که باید در هفته‌های اول انجام شود را بررسی می‌کنیم:

شروع مصرف اسید فولیک

یکی از حیاتی‌ترین کارها، شروع سریع مصرف مکمل اسید فولیک است. این ویتامین B به پیشگیری از نقص‌های مادرزادی لوله عصبی جنین (مثل اسپینا بیفیدا) کمک می‌کند. معمولاً توصیه می‌شود روزانه ۴۰۰ تا ۶۰۰ میکروگرم اسید فولیک مصرف شود، حتی اگر بارداری هنوز به‌طور قطعی تأیید نشده باشد.

اصلاح سبک زندگی

در همان هفته‌های ابتدایی، لازم است برخی تغییرات در سبک زندگی ایجاد شود:
پر هیز از مصرف شیرینی‌جات زیاد یا نوشابه‌های قندی
کاهش مصرف کافئین
افزایش مصرف آب و میوه‌ها
داشتن خواب کافی و منظم
فعالیت بدنی سبک و منظم

تنظیم تغذیه سالم و اصولی

بدن مادر در این دوران به مواد مغذی متنوعی نیاز دارد. بنابراین، توصیه می‌شود تغذیه‌ای متنوع شامل منابع پروتئین، میوه و سبزیجات تازه، لبنیات و غلات کامل در برنامه روزانه گنجانده شود. همچنین باید از مصرف غذاهای فرآوری‌شده، فست‌فودها و مواد غذایی مشکوک به آلودگی پرهیز کرد.

شناخت علائم هشداردهنده

در هفته‌های اول، آگاهی از علائمی مثل لکه‌بینی، درد شکم یا سرگیجه شدید بسیار مهم است. در صورت مشاهده این نشانه‌ها، باید بلافاصله با پزشک تماس گرفت.

مراقبت‌های پزشکی منظم و انجام آزمایش‌های ضروری در این دوره اهمیت ویژه‌ای دارد. در ادامه با مهم‌ترین مواردی که باید در این مرحله انجام شوند آشنا می‌شوید:

اولین ویزیت بارداری

پس از تایید بارداری، لازم است در هفته‌های ۶ تا ۸ بارداری اولین معاینه توسط پزشک زنان انجام شود. در این جلسه موارد زیر بررسی می‌شوند:
سابقه پزشکی و خانوادگی مادر
بررسی وضعیت عمومی سلامت (فشار خون، قد، وزن)
برنامه‌ریزی برای ویزیت‌های آینده

آزمایش خون و ادرار

در ویزیت اول، چند آزمایش پایه تجویز می‌شود:
آزمایش خون کامل (CBC) برای بررسی کم‌خونی، عفونت یا سایر مشکلات خونی
تعیین گروه خونی و Rh
آزمایش قند خون ناشتا برای تشخیص دیابت بارداری زودرس
بررسی فاکتورهای عفونی مثل هپاتیت B، HIV، سفلیس و سرخجه
آزمایش ادرار برای تشخیص عفونت ادراری و بررسی پروتئین و قند

اولین سونوگرافی (هفته ۶ تا ۹)

اولین سونوگرافی نقش مهمی در ارزیابی وضعیت جنین دارد:
تأیید محل بارداری (درون رحم بودن)
تعیین سن دقیق بارداری و تاریخ تقریبی زایمان
مشاهده ضربان قلب جنین
تشخیص بارداری دوقلو یا چندقلو

غربالگری سه‌ماهه اول (هفته ۱۱ تا ۱۳)

این غربالگری ترکیبی از سونوگرافی تخصصی و آزمایش خون است:
سونوگرافی NT (Translucency Nuchal): بررسی ضخامت پشت گردن جنین که می‌تواند نشانه‌ای از سندرم داون باشد.
آزمایش خون دوگانه (Double test): بررسی دو هورمون hCG و PAPP-A برای ارزیابی ریسک اختلالات کروموزومی
این غربالگری فقط احتمال را بررسی می‌کند و برای تشخیص قطعی از تست‌های تکمیلی مثل آمنیوسنتز یا NIPT استفاده می‌شود.

واکسن‌های ضروری

اگر مادر ایمنی کافی نسبت به برخی بیماری‌ها نداشته باشد، ممکن است پزشک تجویز واکسن‌هایی مانند واکسن آنفلوآنزا را پیشنهاد دهد، مخصوصاً در فصل‌های پرخطر.

برنامه‌ریزی برای مراقبت‌های بعدی

پزشک معمولاً برای کل دوران بارداری برنامه ویزیت‌های منظم را تعیین می‌کند. در سه ماهه اول معمولاً ماهی یک بار ویزیت کافی است، مگر در بارداری‌های پرخطر که نیاز به پیگیری بیشتر دارند.

نتیجه‌گیری
با پیگیری منظم مراقبت‌های پزشکی و انجام آزمایش‌های پایه، می‌توان بسیاری از مشکلات احتمالی را در همان ابتدا شناسایی و از عوارض بارداری پیشگیری کرد. سلامت جنین از همین حالا شروع می‌شود.
برای پیگیری سلامت بارداری و انجام معاینات تخصصی، می‌توانید به دکتر صادقیان، متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید. جهت انجام دقیق‌ترین بررسی‌ها و سونوگرافی در سه ماهه اول، حضور به‌موقع اهمیت زیادی دارد.

پرهیز از عوامل خطر و رفتارهای پرخطر نقش مهمی در حفظ سلامت مادر و جنین دارد:

مصرف داروهای خودسرانه و بدون تجویز پزشک

بسیاری از داروهای رایج که در حالت عادی بی‌خطر به نظر می‌رسند، ممکن است برای جنین مضر یا حتی سقط‌آور باشند. بنابراین:
قبل از مصرف هر نوع دارو (حتی گیاهی یا مکمل)، با پزشک مشورت کنید.
مصرف داروهای اعصاب، ضدالتهاب‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها باید تحت نظارت کامل باشد.

سیگار، قلیان و دخانیات

نیکوتین و سایر مواد موجود در دخانیات از جفت عبور می‌کنند و می‌توانند باعث:
رشد ناقص جنین
زایمان زودرس
سقط جنین یا مرگ جنین در رحم
شوند. حتی قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران نیز خطرناک است (اصطلاحاً دود دست دوم).

مصرف الکل و مواد مخدر

الکل و مواد مخدر از جمله خطرناک‌ترین عوامل در بارداری هستند. مصرف آن‌ها می‌تواند منجر به:
ناهنجاری‌های شدید مغزی و جسمی در جنین
سندرم جنین الکلی (FAS)
کاهش ضریب هوشی کودک
شود. این آسیب‌ها اغلب دائمی و جبران‌ناپذیرند.

استرس و فشارهای روانی شدید

اضطراب مزمن می‌تواند منجر به افزایش سطح هورمون‌های استرس در بدن مادر شده و بر رشد مغزی و سیستم عصبی جنین اثر منفی بگذارد. برای مدیریت استرس توصیه می‌شود:
از محیط‌های تنش‌زا فاصله بگیرید.
با افراد مثبت‌اندیش در ارتباط باشید.
تمرینات تنفسی، یوگا بارداری یا مشاوره روانشناسی کمک‌تان خواهد کرد.

فعالیت‌های سنگین و حرکات خطرناک

بلند کردن اجسام سنگین، حرکات پرشی، زمین خوردن یا فعالیت‌هایی با ریسک سقوط (مثل دوچرخه‌سواری در مسیرهای ناهموار) می‌تواند موجب آسیب به رحم یا سقط جنین شود. بنابراین:
از کارهای فیزیکی شدید خودداری کنید.
هنگام بالا یا پایین رفتن از پله با احتیاط عمل کنید.
فعالیت ورزشی تنها با اجازه پزشک و به‌صورت کنترل‌شده انجام شود.

تماس با مواد شیمیایی یا محیط‌های آلوده

قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی مانند سموم حشره‌کش، مواد شوینده قوی، رنگ‌های صنعتی، یا آلودگی هوا در کارخانه‌ها می‌تواند خطرناک باشد. سعی کنید:
در محیط‌هایی با تهویه مناسب باشید.
از ماسک مناسب هنگام استفاده از مواد شوینده استفاده کنید.
کار با مواد شیمیایی را در صورت امکان به تعویق بیندازید.

در سه ماهه اول بدن مادر تغییرات فیزیولوژیکی بسیاری را تجربه می‌کند که گاهی با نشانه‌هایی همراه است که برخی از آن‌ها می‌توانند هشدارهایی جدی درباره وجود مشکل برای جنین یا سلامت مادر باشند از جمله:
تهوع و استفراغ شدید: اگر نتوانید آب و غذا را نگه دارید و دچار کاهش وزن و ضعف شدید، به پزشک مراجعه کنید.
خونریزی یا لکه‌بینی: به‌ویژه اگر همراه با درد شکم یا کمر باشد، ممکن است نشانه سقط یا بارداری خارج رحمی باشد.
درد شدید شکم (یک‌طرفه یا مداوم): نیاز به بررسی فوری دارد.
تب بالای ۳۸ درجه: می‌تواند نشانه عفونت جدی باشد که نیاز به درمان دارد.
ترشحات واژینال غیرطبیعی: با رنگ، بوی بد یا همراه با خارش، ممکن است نشانه عفونت باشد.
کاهش ناگهانی علائم بارداری: مثل قطع ناگهانی تهوع یا درد سینه، ممکن است هشدار سقط خاموش باشد.
تاری دید یا بی‌حسی: در صورت تکرار، نیاز به بررسی فوری فشار خون یا مشکلات عصبی دارد.

سه ماهه اول بارداری، نه‌تنها آغاز سفر مادرانه شماست، بلکه مهم‌ترین فصل رشد و شکل‌گیری جنین نیز به‌شمار می‌رود. در این دوره، هر تصمیم شما، هر انتخاب تغذیه‌ای، هر اقدام مراقبتی و حتی نحوه مواجهه‌تان با استرس و احساسات، مستقیماً بر سلامت جنین اثرگذار است.
دکتر مریم صادقیان متخصص زنان و زایمان، تأکید می‌کند که:
"مادر بودن از همان روز اول آغاز می‌شود؛ نه از لحظه زایمان. توجه به علائم، مشورت مستمر با پزشک، تغذیه درست، دوری از عوامل خطر و مراقبت از سلامت روانی، تضمین‌کننده آینده‌ای سالم برای شما و فرزندتان است."
پیشنهاد ما این است که هیچ نشانه‌ای را بی‌اهمیت ندانید، سوال‌های‌تان را با اطمینان از پزشک بپرسید و این دوران را با آگاهی، آرامش و مسئولیت‌پذیری طی کنید. به این منظور اگر خواهان دریافت مشاوره یا رزرو نوبت هستید می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس 77 اقدام نمایید.


منابع
webmd.com
clevelandclinic.org